Historie
Het Kleine Wijk
Bron: http://www.hetondiep.nl/OMD
Het Kleine Wijk, of wel Ondiep Complex I, is het eerst volkshuisvestingscomplex van de stad Utrecht en vormt samen met het Witte Wijk (Ondiep Complex II) de aanzet tot het prestigieuze ‘1000 woningenplan’ waaruit de wijk Ondiep in de jaren twintig is ontstaan. De plannen voor de eerste bouw, bekend als ‘Het Project Kleine Woningwijk’ dateren uit het eerste decennium van de twintigste eeuw.
Kastanjestraat gezien vanaf Ondiep, jaren ’20
Het project werd uitgewerkt volgens de principes van de ‘tuinstadgedachte’ uit de laat-19de eeuw. Volgens deze principes, waarbij de menselijke maat de richtlijn is, wordt kleinschalig gebouwd met veel groen. Van dergelijke tuinwijken zijn er meerdere voorbeelden in Noordwest Utrecht. Bijzonder aan Het Kleine Wijk is het gegeven dat dit tuinwijk door de stad zelf werd gebouwd. De andere voorbeelden zijn gebouwd door grote bedrijven als DEMKA of vanuit religieus getinte organisaties zoals Sint Josef. Met de komst van de auto zijn de tuinen van het Kleine Wijk verdwenen en hebben plaats gemaakt voor parkeerplekken.
De bouw ‘Het Project Kleine Woningwijk’ en de geschiedenis van het ‘1000 woningenplan’ is nauw verweven met de invoering van de Woningwet in 1901. Deze wet was de uitkomst van een lang proces van landelijke zorg voor betere huisvesting. De 19de- eeuwse stadsuitbreidingen en ook de vele inbreidingen in de bestaande stad, zoals wijk C, waren berucht om hun slechte woonomstandigheden. Dat was tijdens de grote cholera- epidemie nog eens extra gebleken: juist in die straten waren de meeste slachtoffers gevallen. Het duurde nog enige tijd voor men gezondheid verbond met hygiëne en goede huisvesting. Dat inzicht resulteerde in de Woningwet en daarmee was een belangrijke stap gezet tot goede huisvestingsnormen. De wet verplichtte gemeenten een degelijk uitbreidingsplan te maken, verschafte de mogelijkheid slechte woningen onbewoonbaar te verklaren en gaf vooral financiële ruimte voor goede huisvestingsplannen.
Veertien jaar na de invoering van de woningwet startte de gemeente Utrecht haar eerste grote gemeentelijke woningbouwproject in Ondiep. Zoals in veel steden kwam in Utrecht de gesubsidieerde woningbouw moeizaam van de grond. De gemeente was ontevreden over de activiteiten van woningbouwverenigingen. Onder druk van de grote woningnood ging de gemeente Utrecht in 1915 zelf over tot de uitvoering van haar huisvestingsplannen.
In 1917 werd een aanvang gemaakt met de bouw van Complex I dat tegenwoordig vaak wordt aangeduid met’het Kleine Wijk’ en bestaat uit 183 gemeentelijke eengezinswoningen. De plannen waren gemaakt en de grond was al in 1911 aangekocht, maar midden in de Eerste Wereldoorlog was het moeilijk aan bouwmateriaal te komen, dus liep de feitelijke bouw uit tot 1918. Direct daarna werd met het tweede complex, Complex II tegenwoordig ‘het Witte Wijk’ genoemd, van circa 100 woningen begonnen en dat was sneller voltooid.
Deze eerste gemeentelijke woningbouwprojecten waren de aanzet tot het zogeheten ‘1000 woningenplan’ dat werd gerealiseerd in Ondiep. De deelname van van de gemeente in een groots woningbouwproject was een volstrekte noviteit in Utrecht en de ambitieuze gemeente voelde de druk. Het ‘1000 woningenplan’ werd een waar prestige project dat een voorbeeld moest worden voor woningbouwverenigingen en andere gemeenten.
Het plan voor Ondiep was ingebed in de stadsuitbreidingontwerp dat Berlage en Holsboer in 1920 presenteerden. De bouw geschiedde in afgeronde complexen, vandaar dat Ondiep tot op de dag van vandaag nog uit ‘buurtjes’ bestaat. Tot 1922 werden negen complexen gebouwd, die in totaal 1251 woningen telden. Al snel bleek dat de bouw duurder zou uitvallen dan was begroot, wat met name veroorzaakt werd door het grote tekort aan bouwmaterialen. De oplossing die daarvoor werd gevonden was: bouwen in beton. Daarom werden in Ondiep de eerste gemeentelijke betonwoningen van Utrecht gebouwd, in totaal 242 woningen, het tiende en elfde complex van Ondiep. Met de bouw van de wijk werd overigens niet alleen gedacht aan woningen. De wijk kent veel winkelpanden (meer dan 50), diverse kerken, scholen en een groot sportterrein.
Op 15 februari 2008 begon woningbouwvereniging Mitros met de sloop van de ruim tweehonderd kleine sociale huurwoningen om deze te vervangen door 114 koop- en 41 huurwoningen. Tweede helft 2009 werden alle woningen opgeleverd. Later is het badhuis gesloopt en vervangen door een kleinschalig appartementengebouw. Alleen de woningen langs de Thorbeckelaan zijn blijven staan en grondig gerenoveerd.
Ondiep
De wijk Ondiep ligt in het stroomgebied van de Vecht. Toen de Vecht nog onbedijkt was veroorzaakte de rivier ‘ondieptes’, vandaar de naam Ondiep. Ondiep is een typische Utrechtse volkswijk en ligt noordelijk van het stadscentrum. Ondiep telt ruim 6.000 woningen. De eerste woningen dateren uit de jaren twintig van de 20ste eeuw maar er is gebouwd tot in de jaren 50. Vanaf 2010 zijn onder meer in Het Kleine Wijk en de Fruitbuurt oude huizen vervangen voor nieuwsbouw.